40 godina službe helikoptera Gazela u jugoslovenskim vazduhoplovstvima

Već 40. godina okosnicu helikopterskih jedinica u vojnom vazduhoplovstvu na ovim prostorima čini francuski laki višenamenski helikopter Gazela. Koristio se i koristi se za izvršavanje velikog broja zadataka, kao helikopter za vezu, transport i prevoz, za sanitet, potom za traganje i spasavanje, izviđanje i protivoklopnu borbu.

SFRJ

SFRJ je početkom 70-tih godina 20. veka pokazala interesovanje za nabavku ovog helikoptera i 1971. potpisala ugovor za licencnu proizvodnju. To je u početku bila delimična licenca sa kooperacijom da bi se ubrzala proizvodnja i uvođenje u naoružanje.  Prvi od 21 helikoptera je nabavljen u Francuskoj u varijanti SA-341G a stigli su u periodu 1973-1976. Dobili su vojne evidencijske brojeve 12001-12021 ali je kasnije izvršena zamena brojeva (12601-614, 12631-636, 12801). Helikopteri ev. broja 12609-614 su sklopljenu u Jugoslaviji i dobili su domaće fabričke brojeve. Licencna proizvodnja 1978. godine počinje u fabrici SOKO-Mostar dok su motori ’’Astazou IIIB’’ proizvođeni u fabrici ’’21. maj’’ u Rakovici. Prvi jugoslovenski primerak sa ev. brojem 12615 predat je na ispitivanje decembra 1978.

Sve varijante Gazele mogu imati dizalice ’’Breeze’’ (briz) ili ’’Air Equipment’’ nosivosti 136 kg. Tu je takođe i uređaj za nošenje spoljašnjeg tereta gde se na helikopter ugrađuje podvesna brava nosivosti 700 kg. Na sve nenaoružane Gazele mogu se ugraditi i plovci za slučaj nužde prilikom sletanja na vodene površine. Posebno razvijena varijanta GAMA (Gazela-Maljutka) namenjena je za protivoklopnu borbu i za dejstvo po niskoletećim i sporoletećim avionima i helikopterima u vazduhu. Sistem oružija čine žirostabilisani nišan APX-334, kolimatorski nišan, obrtne cevi sa nosačima naoružanja, i sistemi za dejstvo sa protivoklopnim raketama 9M14M ’’Maljutka’’ i sa protivavionskim raketama ’’Strela-2M’’. Pilot GAME upravlja letom rakete Strela-2M dok letač-strelac upravlja žično vođenim protivoklopim raketama ’’Maljutka’’ dometa do 3 km probojnosti 400 mm homogenog čeličnog oklopa. Početkom devedesetih godina na Gazeli je ispitivan i nosač sa mitraljezom Browning Mk II 7,7 mm i sedmocevni lanserom NRZ LLU-007 ali modifikacija nije zaživela. Takođe ispitivani su i lanseri mamaca sa mamcima IC-3 i IC-4 zatim naočare za noćno letenje i prijemnik satelitske navigacije.